ORTA DOĞU’DA KİMLERİN ELİNDE İHA VAR?

İlk kez 2001 yılında muharebe alanında kullanılan insansız hava aracı (İHA) teknolojisi konusunda liderliği uzun süre ABD ve İsrail elinde tuttu. Ancak Çin’in pazara girmesiyle birlikte İHA teknolojisi özellikle Orta Doğu’da hızla yayıldı.

BBC Savunma ve Diplomasi Muhabiri Jonathan Marcus, Orta Doğu’da kimlerin İHA kullandığını inceledi.

Silahlı ya da silahsız İHA’ların saldırı amaçlı kullanımında son yıllarda önemli bir artış görülüyor ve bu artışın ciddi bir kısmı da Orta Doğu’dan kaynaklanıyor.

Yeni bir tür silah

Silahlı İHA’lar (SİHA), muharebe alanında ilk kez Ekim 2001’de, ABD’nin Afganistan işgalinin ilk gecesinde bir Taliban konvoyuna karşı kullanıldı.

İsrail ve ABD’nin önderlik ettiği bir alan olan SİHA’lar, ilk etapta sadece teknolojik açıdan ileri olan birkaç ülkenin tekelindeydi.

Daha sonra ise Çin üretime başladı. Çin’in pazara girmesiyle birlikte, Orta Doğu’da askeri İHA kullanımı da hızla büyüdü ve en az altı devlet bu silahlardan satın aldı.

Sivil kullanım için üretilen İHA pazarı da giderek kendini geliştirmeye başladı ve kullanılan teknoloji, SİHA’lara uygun hale getirildi.

Makul düzeyde sanayi altyapısı olan ülkelerin teknik kapasitesi kuvvetli SİHA’ları üretmesi çok da zor değil. Bunun en önemli örneği İran.

İran’ın aralarında Yemen’deki Husiler olmak üzere bazı devlet dışı aktörlere de gelişmiş İHA teknolojisini aktardığı öne sürülüyor.

Peki Orta Doğu’da başka hangi ülkeler, İHA’ları nasıl kullandı?

ABD

ABD, Orta Doğu’da hem el Kaide hem de Irak Şam İslam Devleti’ne (IŞİD) karşı düzenlediği operasyonlarda SİHA’ları yoğun şekilde kullandı.

Predat ve Reaper adlı İHA’larla Suriye, Irak, Libya ve Yemen’deki hedefler vuruldu.

Predator’e göre daha ağır ve gelişmiş olan MQ-9 Reaper, çok daha uzun bir menzilde, daha fazla silah taşıyabiliyor.

Washington’ın en yakın askeri müttefiklerinden biri olan İngiltere de Reaper satın aldı ve bunları hem Irak hem Suriye’de kullandı.

İSRAİL

İHA teknolojisinin öncülerinden olan İsrail, dünyanın en büyük silahsız İHA ihracatçılarından birisi. 2018 yılında yapılan bir araştırmaya göre, İsrail bu alanda küresel pazarın yüzde 60’ını elinde tutuyor.

İsrail’in İHA sattığı ülkeler arasında Rusya da yer alıyor. Rusya, İsrail İHA’larını keşif amaçlı kullanıyor. Hatta İsrail’in Suriye üzerinden sınırı geçtikten sonra en az bir İHA’yı vurarak düşürdüğü biliniyor.

İsrail, elindeki farklı modellerden oluşan İHA filosunu istihbarat toplama, keşif ve saldırı amaçlı kullanıyor.

İsrail’in filosunda Heron TP, Hermes 450 ve Hermes 900 tipi İHA’lar yer alıyor.

Ancak İsrail, SİHA ihraç etmek konusuna sıcak bakmıyor.

İRAN

Uygulanan silah ambargosu ve yaptırımlara rağmen İran, oldukça gelişmiş SİHA’lar üretme kapasitesine sahip oldu.

Şahid-129, 2012 yılında tanıtıldı ve hem IŞİD’e karşı hem de Suriye ve Irak’taki diğer hedeflere yönelik kullanılıyor. Muhacir 6 da, 2018 yılından bu yana üretiliyor.

İran’ın İHA programının bir başka yönü daha var. Tahran, bu teknolojiyi bölgedeki müttefikleri ve destek verdiği gruplara satmak veya transfer etmek istiyor.

DİĞER ÜLKELER 

Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) elinde Çin üretimi Wing Loong 1’lerden oluşan bir filo var. Bunlar Yemen ve Libya’daki hedeflere karşı kullanılıyor.

BAE, Libya’da General Halife Hafter önderliğindeki gruplara destek veriyor. Libya’da Türkiye’nin ürettiği İHA’lar da Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne destek vermek amaçlı kullanılıyor.

ABD’den İHA satın alamayan Türkiye, kendi İHA’larını üretti. Türkiye, Irak sınırında ve Suriye’de bu İHA’ları kullanıyor. Türkiye’nin filosundaki İHA’lar, Bayraktar tarafından üretiliyor.

Çin’den İHA alan ülkeler arasında Irak, Ürdün, Suudi Arabistan, Mısır ve Cezayir yer alıyor.

Husilerin elindeki İHAGetty ImagesHusiler tarafından “kamikaze” saldırısında kullanılan bir İHA

SİLAHLI GRUPLAR TARAFINDAN KULLANILAN İHA’LAR 

Orta Doğu’da İHA kullanımı konusunda en faal devlet dışı silahlı gruplardan biri, Yemen’deki Husi isyancılar. Birleşmiş Milletler (BM) ve bağımsız bazı uzmanların raporuna göre, Husiler’in elindeki sistemlerin büyük bir bölümü İran teknolojisi.

BM, Husiler’in kullandığı Kasıf-1 adlı İHA’nın İran’ın ürettiği bir İHA’nın tıpatıp aynısı olduğunu belirtti.

Husiler, bu İHA’ları “kamikaze” olarak kullanıyor. Silahlı olmayan bu İHA’lar, hedefleri çarparak vuruyor.

BM’nin hazırladığı bir başka raporda da, Husiler’in zaman zaman Samad-2/3 olarak isimlendirilen ve ufak bir patlayıcı başlık taşıyan daha gelişmiş UAV-X tipi İHA’lar kullandığını söylüyor.

Lübnan’daki Şii grup Hizbullah’ın da zaman zaman kullandığı az sayıda İHA’sı var. Bunların da İran yapımı olduğu iddia ediliyor.

Suriye’deki savaş sırasında, hava savunma sistemlerini aşmak için çok yoğun şekilde İHA kullanıldığı görülüyor. Zaman zaman bazı İslamcı örgütler de Rusya’nın Suriye’deki askeri üssüne İHA ile saldırı düzenledi. Rusya ve Suriye bu İHA’ların Türk yapımı olduğunu öne sürdü.

İHA kullanımının artmasının bölge için sonuçları neler?

SİHA teknolojilerinin çok yaygın bir şekilde kullanıldığı görülüyor.

ABD’nin gelişmiş İHA teknolojisini müttefiklerine satmaya soğuk bakması, bu araçların hızlı bir şekilde yayılmasını engellemedi çünkü Çin, benzer bir teknolojiyle pazara girdi.

Hedefleri vururken İHA’ların kullanılması yeni bir savaş biçimine işaret ediyor ve bu da savaş ile barış arasındaki hatları bulanıklaştırıyor.

İHA’lar, sınırlı yan etkilerle hedefleri çok doğru bir şekilde vurma potansiyeline sahip.

SİHA’lar, “teröre karşı savaş” için özel olarak geliştirilmiş gibi duruyor. Aynı zamanda bu bölgede teknolojik açıdan ileri ve daha az gelişmiş oyuncular arasındaki farkın da kapanmasına neden oluyor.